Về một số từ láy trơ đăng ký m88, trơ trẽn, trơ trọi

Trong chuyên mục Cà kê chuyện chữ nghĩa số trước, chúng tôi đã phân tích nghĩa của các yếu tố cấu tạo từ trong một số từ láy gốc Hán: mông muội, mộng mị, mơ mòng. Trong bài này, chúng tôi sẽ phân tích nghĩa đẳng lập của một số từ ghép bị nhận lầm là từ láy: trơ đăng ký m88, trơ trẽn, trơ trọi. (Phần để trong ngoặc kép sau số mục là nguyên văn của Từ điển từ láy tiếng Việt - Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên; phần xuống dòng là phân tích của chúng tôi):

-“TRƠ TRÁO tt. Trơ lì, không còn biết hổ thẹn. Đã phạm lỗi còn trơ đăng ký m88 cãi lại. Thái độ trơ đăng ký m88. “Đôi mắt nó vẫn hoang rợ đần ngu, nhưng đã mất đi vẻ lầm lì trơ đăng ký m88” (Ma Văn Kháng)”.

Trơ đăng ký m88 là từ ghép đẳng lập [nghĩa đồng đại], trong đó, trơ nghĩa là không biết xấu hổ, không biết ngượng, không chút phản ứng trước sự tác động từ bên ngoài (như trơ mặt; Trơ mắt ếch); đăng ký m88 nghĩa là trố, cách nhìn trân trân tựa như trơ lì ra (như Nó cứ đăng ký m88 mắt lên nhìn tôi; Tìm đăng ký m88 mắt lên không thấy).

Việt Nam tự điển (Lê Văn Đức) mục “trơ” giảng là “Lì-lợm, không biết xấu-hổ”, và lấy ví dụ “Trơ mặt; ai nói gì cũng trơ ra đó!”; mục “đăng ký m88” giảng “Trố, cách nhìn chòng-chọc”, và lấy ví dụ “Trao-đăng ký m88, trân-đăng ký m88, trơ-đăng ký m88; đăng ký m88 mắt nhìn”.

Như vậy, trơ đăng ký m88 là từ ghép đẳng lập không phải từ láy.

- “TRƠ TRẼN tt. Tỏ ra lì không biết hổ thẹn, đến mức lố bịch, đáng ghét. Bộ mặt trơ trẽn của tên lưu manh. Ăn mặc kệch cỡm trơ trẽn. Thái độ trơ trẽn”.

Trơ trẽn là từ ghép đẳng lập [nghĩa đồng đại], trong đó trơ có nghĩa là trơ lì, không biết ngượng (như trơ đăng ký m88; trơ trơ; Nói mãi mà vẫn trơ ra đó.); trẽn nghĩa là xấu hổ (như trẽn mặt; Cô kia mặt trẽn, mày trơ/ Vàng đeo, bạc quấn cũng dơ dáng đời - Ca dao). Trơ trẽn là trơ ra, không biết xấu hổ:

- Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên - Vietlex) giảng “trơ” nghĩa 3 là “tỏ ra không biết hổ thẹn, không biết ngượng trước sự chê bai, phê phán của người khác” và lấy ví dụ “con bé đến trơ ~ nói thế mà nó vẫn trơ ra ~ mặt trơ như mặt thớt. Đn: trơ đăng ký m88, trơ trẽn”; mục “trẽn” từ điển này giảng là “ngượng, xấu hổ”, và lấy ví dụ “cười cho đỡ trẽn”.

Như vậy, trơ trẽn là từ ghép đẳng lập, không phải từ láy.

- “TRƠ TRỌI tt. Lẻ loi, chỉ có một mình, không có ai, không còn chỗ dựa chung quanh. Túp lều trơ đăng ký m88 giữa đồng. “Những người đứng xem về cả rồi, hẳn thấy hình như trơ đăng ký m88” (Nam Cao). Sống cô đơn, trơ đăng ký m88 một mình”.

Trơ đăng ký m88/ trơ trụi là từ ghép đẳng lập [nghĩa đồng đại] trong đó trơ nghĩa là lẻ loi, còn lại một mình (như: ngồi trơ; Còn trơ lại một mình; “Mơ thấy cưỡi rồng lên thượng giới/ Tỉnh ra trong ngục vẫn nằm trơ” - Ngọ - Nhật kí trong tù - Hồ Chí Minh); đăng ký m88 nghĩa là trụi, hết sạch, chỉ chơ vơ một mình (như: ngồi đăng ký m88; trọc đăng ký m88; Hết trơ hết đăng ký m88 rồi; Gà đăng ký m88 hết lông).

Việt Nam tự điển (Hội Khai trí Tiến đức), mục “trơ” giảng nghĩa 2 là “đăng ký m88 một mình không bấu víu vào đâu cả”, và lấy ví dụ “Cái quán đứng trơ giữa đồng. Còn trơ một mình”; mục “đăng ký m88” giảng là “Trụi, hết sạch, không còn tý gì nữa”, và lấy ví dụ “Hết đăng ký m88. Trơ đăng ký m88. Núi đăng ký m88”.

Như vậy, xét nghĩa đồng đại, tất cả các thành tố cấu tạo từ của trơ đăng ký m88, trơ trẽn, trơ trọi đều có khả năng độc lập trong hành chức, bởi vậy, đây đều là những từ ghép đẳng lập, chứ không phải từ láy.

Mẫn Nông (CTV)